3e tussenrapportage
Werkgroep Goirkese Geheimen duikt in de grond
Door: Herman Fitters
Goorke – Goerke – Geurke – Gurke – Guerke – Ghoirke, zoveel schrijfwijzen van 't Goirke bevat het archief van de Tilburgse schepenbank (1408-1810). Onvermijdelijk nadert het einde van dit jaarproject binnen de heemkundekring. In het kader hiervan heeft de projectgroep kortgeleden nog een grondonderzoek verricht in de pastorieklamp. Hiermee keerde ze –na een aantal omzwervingen– terug naar haar oorspronkelijke onderzoeksvraag: Was er een omgrachte 'hoeve' vóór de tijd van de schuurkerken?
Eerst wat over die omzwervingen. Het is interessant hoe je van het een op het andere stuit als je je verdiept in je wijk. Via het verhaal van de ontsnapte apen in de pastorietuin en het vele glas-in-lood van Piet Clijsen in de Goirkese kerk vonden we nota bene een aap van glas-in-lood in onze wijk! En wel in het woonhuis van wijlen dierenhandelaar Cees van Dijk in de Bisschop Aelenstraat. Het kunstwerk is weliswaar niet van atelier Clijsen, maar is desalniettemin schitterend. Allerlei dierlijk handelswaar is in het unieke pand vereeuwigd.
Goorke – Goerke – Geurke – Gurke – Guerke – Ghoirke, zoveel schrijfwijzen van 't Goirke bevat het archief van de Tilburgse schepenbank (1408-1810). Onvermijdelijk nadert het einde van dit jaarproject binnen de heemkundekring. In het kader hiervan heeft de projectgroep kortgeleden nog een grondonderzoek verricht in de pastorieklamp. Hiermee keerde ze –na een aantal omzwervingen– terug naar haar oorspronkelijke onderzoeksvraag: Was er een omgrachte 'hoeve' vóór de tijd van de schuurkerken?
Eerst wat over die omzwervingen. Het is interessant hoe je van het een op het andere stuit als je je verdiept in je wijk. Via het verhaal van de ontsnapte apen in de pastorietuin en het vele glas-in-lood van Piet Clijsen in de Goirkese kerk vonden we nota bene een aap van glas-in-lood in onze wijk! En wel in het woonhuis van wijlen dierenhandelaar Cees van Dijk in de Bisschop Aelenstraat. Het kunstwerk is weliswaar niet van atelier Clijsen, maar is desalniettemin schitterend. Allerlei dierlijk handelswaar is in het unieke pand vereeuwigd.
Glas-in-loodraam woonhuis dierenhandelaar Cees Van Dijk
|
Een tropische vogel op de voordeur, Bisschop Aelenstraat 34
|
|
Oude papieren
De familie Van Dijk heeft oude papieren op 't Goorke, of beter gezegd aan het Julianapark. Bekijken we de eerste kadasterkaart, die van 1832, dan bezit ze enorme perceeloppervlakten in de kop van de Goirkestraat, waar nu het Bart van Peltplein is. In 1839 bouwde lakenfabrikant Gabriël van Dijk het statige, witte herenhuis Goirkestraat 2. Leuk weetje: In 1901 woonde in dit pand een tot over de landsgrenzen beroemde Tilburger, Sebald Sala 'de dappere', een Goirkese entrepreneur van Italiaanse komaf. Hij had in de trein naar Parijs twee overvallers overmeesterd en kwam daarmee in verscheidene kranten. Pierre van Beek heeft het verhaal eens herkauwd in het Nieuwsblad van het Zuiden, die wij inzagen bij de huidige bewoners. Op hetzelfde adres zijn overigens ook oude kranten achter het behang vandaan gekomen. Interessant allemaal. |
Fabriek, huis en auto van familie (Josephus) van Dijk, 1947
|
Pastorieklamp
Beperken we ons tot ons onderzoeksgebied, de pastorieklamp, dan komen we via een omweg toch ook weer op het Julianapark terecht. Voor de Norbertijnen namelijk was de 'pastorieklamp' een veel groter gebied dan nu, namelijk tot over het kanaal – dat er toen natuurlijk nog niet lag. In het recent uitgekomen overzichtswerk van Tilburgs' religieus erfgoed (door Ronald Peeters e.a.) worden de gebouwen van de Goirkese pastorieklamp in enge zin behandeld, dat wil zeggen: de kerk, de pastorie, het kerkhof, het Ignatiusgesticht en de jongens- en meisjesscholen. De geschiedenis van de kerkschuren en van de doophuisjes komt er in het boek wat bekaaid van af. Dat geldt ook voor het monumentale Goirkese kerkhof uit 1816, dat bepaald niet onderdoet voor de begraafplaats aan de Bredaseweg.
Beperken we ons tot ons onderzoeksgebied, de pastorieklamp, dan komen we via een omweg toch ook weer op het Julianapark terecht. Voor de Norbertijnen namelijk was de 'pastorieklamp' een veel groter gebied dan nu, namelijk tot over het kanaal – dat er toen natuurlijk nog niet lag. In het recent uitgekomen overzichtswerk van Tilburgs' religieus erfgoed (door Ronald Peeters e.a.) worden de gebouwen van de Goirkese pastorieklamp in enge zin behandeld, dat wil zeggen: de kerk, de pastorie, het kerkhof, het Ignatiusgesticht en de jongens- en meisjesscholen. De geschiedenis van de kerkschuren en van de doophuisjes komt er in het boek wat bekaaid van af. Dat geldt ook voor het monumentale Goirkese kerkhof uit 1816, dat bepaald niet onderdoet voor de begraafplaats aan de Bredaseweg.
De pastorieklamp als belastinggebied van de Norbertijnen. Kaartje Luud de Brouwer
|
De pastorieklamp in enge zin,
vlnr: kerk, pastorie, Norbertijnenpoort, Maria MULO
|
De Goirkese kerk is de grootste en de op één na oudste kerk van Tilburg. Met recht wordt ze wel de 'Kathedraal van Tilburg' genoemd. Het gebouw is een van de oudste voorbeelden van de Neogotiek in Nederland, misschien wel van het Europese vasteland. Willem II kopieerde graag deze nieuwe stijl uit Engeland. Zijn vader had er uiteindelijk extra budget voor over, want het was heus een kostbaar project.
|
Terwijl de Noordhoekse kerk in 1975 werd afgebroken wist de Dionysiuskerk op ’t Goirke in hetzelfde jaar sluiting te ontlopen. Feitelijk stonden de parochianen destijds tegenover het bisdom, dat reeds had besloten de kerk aan de eredienst te onttrekken. Die redding heeft heel wat bloed, zweet en tranen gekost. Een belangrijke rol hierin speelde een tentoonstelling en een zogenaamd 'diaklankbeeld' over het kerkgebouw. Naar dat diakklankbeeld zijn we nog steeds op zoek; het zal toch niet weggegooid zijn?
Heden, vijf decennia nadien, is de Goirkese kerk volledig gerestaureerd en in alle pracht en luister hersteld. Veel van haar kostbare inventarisstukken zijn ooit geschonken door bekende Goirkese families, waaronder Van Amelsfoort, De Beer, Eras, Janssens en Van Laarhoven. Ook werd soms het een en ander geschonken 'op inschrijving'. In 1983 nog schonk de familie De Kok, schilders op de Goirkestraat, voor alle vier de biechtstoelen fluwelen gordijntjes. De man met veruit de meeste schenkingen op zijn naam (als ontvanger dan) is bouwpastoor Van de Ven. Hij bleef lang in functie en bij elk jubileum kreeg hij weer wat voor zijn kerk. Gek genoeg ontbreekt in de kerk een beeldhouwwerk van haar naamgever, Dionysius – daarvoor moet je naar buiten, naar de Norbertijnenpoort. |
De kleine deur onder het poortgebouw geeft toegang tot het voormalige doophuis
|
Neo-gotiek: de noordelijke zijbeuk en het verlichte middenschip
|
Veel ongebruikte inventaris in de kelder van de Goirkese kerk
|
Grondboringen
En zo belanden we in de voormalige pastorietuin. Na de afbraak van de fabriekscomplexen van Franken en Dröge verrees begin jaren tachtig de nieuwbouw van de Bisschop Bekkerslaan. Op zoek naar leefruimte doorbrak de opgeschoten jeugd in 1982 een zwakke plek in de monumentale tuinmuur. Daarna werd met hulp van de gemeente een heuse speeltuin annex kinderboerderij ingericht. Het is in deze lommerrijke omgeving dat we samen met vrijwilligers van de lokale archeologievereniging AWN op 30 april jongstleden enkele proefboringen hebben verricht in het kader van ons jaarproject.
En zo belanden we in de voormalige pastorietuin. Na de afbraak van de fabriekscomplexen van Franken en Dröge verrees begin jaren tachtig de nieuwbouw van de Bisschop Bekkerslaan. Op zoek naar leefruimte doorbrak de opgeschoten jeugd in 1982 een zwakke plek in de monumentale tuinmuur. Daarna werd met hulp van de gemeente een heuse speeltuin annex kinderboerderij ingericht. Het is in deze lommerrijke omgeving dat we samen met vrijwilligers van de lokale archeologievereniging AWN op 30 april jongstleden enkele proefboringen hebben verricht in het kader van ons jaarproject.
Peter van Gestel licht toe waar en waarom er geboord kan worden
|
AWN-vrijwilligers beoordelen de grond door te kijken, te voelen en te ruiken
|
We wilden weten waar het tracé precies liep van de blauwgekleurde grachten op de kaart van Zijnen uit 1760. Hiervoor mochten we onder meer terecht in de tuin van een flatbewoner. Het voormalige 'zusterstraatje' liep namelijk pal over zijn tuin. Daaronder zou die gracht moeten hebben gelegen.
De achterplaats van Bisschop Bekkerslaan 110, daarachter park en speeltuin
|
Het voormalige 'zusterstraatje' met rechts de muur van de parochietuin
|
En wat troffen wij in de grond aan, zult u zich afvragen. Dát beschouwen we als een mooie cliffhanger voor onze presentatie op 19 juni aanstaande, waarvoor we alle heemkundeleden van harte uitnodigen. Als projectgroep durven we het woord 'eindrapportage' niet in de mond nemen, omdat het onderzoek naar het Goirke op een of andere manier toch door zal moeten gaan. Daarvoor hebben we goede argumenten en enkele concrete aanknopingspunten. Het is fijn hierover het gesprek aan te gaan.